ارتباط با همسر، فرزندان و سالمندان
الف) ارتباط با همسر
1- همسرمان را همانگونه که هست بپذیریم. او را ملامت و سرزنش نکنیم. همدیگر را ببخشیم، اگر گاهی اوقات خواسته یا ناخواسته موجب رنجش خاطر هم شدیم، گذشت و بخشش راهی است برای التیام این رنجش خاطر.
2- لحظاتی از شب یا روز را به گفتوگوی صمیمانه با همدیگر بگذرانیم. به صحبتهای هم خوب گوش دهیم؛ خوب گوش کردن و فرصت ارائه نظر بدون تخریب شخصیت از مهارتهای ارزشمند است. با خوب گوش کردن، خوب درک میکنیم و پاسخ منطقی خواهیم داد. از مشاجرة دوسویه بدون گوش دادن فعال چیزی جز بحث غیرمنطقی و بینتیجه، نتیجهای حاصل نخواهد شد.
3- این حق مسلم ماست که گاهی اشتباه کنیم و از اشتباهات خود درس بگیریم، پس این حق را به همسر خود نیز بدهیم، اشتباهات او را بزرگ و غیر قابل بخشش نشماریم.
4- عذرخواهی را فراموش نکنیم. هرگاه احساس کردیم وظیفهای را به خوبی انجام ندادهایم، خیلی راحت معذرت بخواهیم و مطمئن باشیم که این امر، چیزی از ما کم نمیکند بلکه شأن و منزلت فرد را نشان میدهد، و باعث همدلی نیز میشود.
5- برای همدیگر وقت بگذاریم. یکی از مهمترین راههای ایجاد عشق و محبت عمیق بین زن و شوهر وقت گذاشتن برای یکدیگر است. در تقویم، یک روز در ماه و یا چند ساعت در هفته را انتخاب کنید و روی آن درشت بنویسیم: «هیچ کار» و آن روز را فقط برای یکدیگر وقت بگذاریم؛ به تفریح و گردش پردازیم؛ به سینما و پارک برویم یا به دیدن اعضای خانواده برویم و سعی کنیم اوقات خوشایند باهم بودن و برای هم وقت گذاشتن را تجربه کنیم.
6- از انتقاد همسرمان بپرهیزیم و برای چیزهای کوچک هم قدردانی کنیم.
7- صادقانه و سنجیده رفتار کنیم. وقتی در مسئلهای حق با همسرمان است قبول کنیم حتی اگر متضرر شویم.
8- از اهداف و آرزوهای طرف مقابل خود حمایت کنیم حتی اگر مخالف او هستیم.
9- به همسر، وابستگان و خانوادة طرفین احترام بگذاریم.
10- به همدیگر اعتماد داشته باشیم.
11- ورزش و پیادهروی با هم را فراموش نکنیم.
12- حُسن همسرمان را بیابیم. فقط به دنبال عیب همسرمان نباشیم.
13- خودخواه نباشیم.
14- به جای توقع داشتن از همسرمان بیشتر به مسئولیتهای خود بیاندیشیم و عمل کنیم.
برای تحکیم بنیان خانواده چه باید کرد؟
- فقط به دنبال پیدا کردن عیبهای همسرمان نباشیم به عیبهای خود نیز توجه کنیم.
- وقتی میخواهیم حرفی بزنیم، دربارة عواقب آن بیاندیشیم تا پس از آن پشیمان نشویم.
- تا حد امکان سعی کنیم که شام را در کنار یکدیگر صرف کنیم. جمع شدن اعضای خانواده دور میز باعث افزایش روابط - عاطفی میشود.
- گاهی جلساتی با حضور همه اعضای خانواده تشکیل دهیم و با هم صحبت کنیم. هنگام صحبت کردن به چشمان طرف مقابل نگاه کنیم، این امر بهویژه در همسران باعث افزایش مهر و محبّت میشود.
- از تعصبات غیرمنطقی بپرهیزیم و به همسران خود اجازه دهیم روزی از ماه را در اختیار خود و با دوستانشان یا خانوادهشان باشند. گاهی اوقات نیاز است هر کس با خود خلوتی داشته باشد، باید به خلوت هم احترام بگذاریم.
- به همسرمان هدیه بدهیم و برای این کار به دنبال مناسبتی خاص نباشیم، هر روز تعطیلی میتواند فرصت مناسبی برای این ابراز محبت باشد. با این کار به همسرمان نشان میدهیم که به او توجه داریم.
- اگر قولی به همسرمان میدهیم، تمام تلاش خود را برای عمل کردن به آن به کار ببندیم.
- هرگز همسرمان را با دیگران مقایسه نکنیم.
- در انتخاب همسر قبل از ازدواج به مشترکات خود و همسرمان توجه کنیم؛ مثلاً اگر خیاط ماهری هستیم، هرگز همسری را انتخاب نکنیم که از خیاطی متنفّر باشد.
- طوری رفتار کنیم که همسرمان باور کند واقعاً دوستش داریم، خواسته ما تأثیرگذار است و فرصتهای زیادی را ایجاد خواهد کرد.
- با همسرمان خوب حرف بزنیم و از جملات زیبا استفاده کنیم و به او بگوییم که دوستش داریم.
- به همسرمان احترام بگذاریم و برایش اظهار دل تنگی کنیم و آن را به زبان بیاوریم و همیشه او را بدرقه و استقبال کنیم.
- همسرمان را از وضعیت اقتصادی خود آگاه کنیم، زیرا با اطلاع از درآمد یکدیگر برنامهریزی بهتری خواهیم داشت.
- هر کدام که توانایی بیشتری در بودجهبندی مخارج و ایجاد توازن در دخل و خرج داریم، مدیریت اقتصادی منزل را به عهده بگیرد.
- برای هر کار خوبی که همسرمان انجام میدهد، ارزش قائل شویم تا برای ادامه آن انگیزه لازم را داشته باشد.
ب) ارتباط با فرزندان
اگر میخواهیم با کودکانمان ارتباط برقرار کنیم، باید به چند نکتة اساسی توجه کنیم:
1- کار با کودک، نیاز به داشتن صبر و حوصله فراوان دارد و اینکه بتوانیم احساسات خود را کنترل کنیم.
2- کار با کودک، نیاز به خودشناسی و خودآگاهی دارد و باید بدانیم چه انتظاری از کودک خود داریم، پس ابتدا باید خود را بشناسیم.
3- باید به احوال کودک خود دانا باشیم و با مطالعة کتابهای تعلیم و تربیت، دانش خود را افزایش دهیم.
4- باید در آنچه به کودک خود میگوییم صادق باشیم و به آنچه میگوییم عمل کنیم (اصل صداقت).
5- باید دارای ثبات عاطفی باشیم و هر لحظه به حالی در نیاییم (اصل ثبات).
6- کودکمان را همان گونه که هست بپذیریم (اصل پذیرش).
7- طوری با بچهها رفتار کنیم که خودشان قوانین و دستورهایی را که ما میخواهیم انجام دهند، آنها میخواهند قوانین و دستورهایی که باید رعایت کنند را درک کنند، این راه حل خوبی است تا خودشان محدودیتها و باید و نبایدها را در نظر داشته باشند.
8- کودکمان را با کودکان دیگر مقایسه نکنیم، بلکه با خودش مقایسه کنیم و بدانیم که به طور مطلق، هیچ کودکی شبیه کودک دیگر نیست (اصل فردیت).
9- نباید نظرهای خود را به او تحمیل کنیم. باید اجازه دهیم، خود اسباببازی و کتابش را انتخاب کند (اصل خود تصمیمگیری).
10- سعی کنیم با ایجاد فضای اطمینانبخش، رازدار و محرم اسرار کودک باشیم (اصل رازداری).
11- سعی کنیم در کار کردن با کودک مساوات و عدالت را رعایت کنیم؛ نباید عواملی چون زیبایی، هوش و ... احساساتمان را تحت تأثیر قرار دهد و تبعیض قائل شویم؛ نباید به کودک دارای خصوصیات ویژه توجه بیش از حد معمول، ابراز دارید (اصل مهار احساسات).
12- هیچگاه به کودک نگوییم: تو دیگر بچه نیستی؛ زیرا او بزرگ هم نیست و بدین ترتیب با گفتن این جمله در او ایجاد اضطراب میکند. بهجای همه این حرفها بهتر است دلیل انجام و یا انجام ندادن کاری را برایش توضیح دهیم.
13- دوست داشتن یا نداشتن کودک ربطی به درست انجام دادن کارش ندارد؛ اگر کودکی کار نادرستی انجام داد، دلیل نادرستی آن کار را برایش توضیح دهیم، نه اینکه بگوییم: دوستت ندارم و با این گفته در او اضطراب ایجاد کنیم.
14- باید برای کودکمان فضایی ایجاد کنیم که بتواند آزادانه احساسات خود را بیان کند.
15- در هر فرصتی با کودکمان صحبت کنیم و ارتباط کلامی برقرار سازیم، همچنین سعی کنیم با فرهنگ لغات کودک آشنا شویم. کودکان سنین پایین را محکم در آغوش بگیریم.
16- نسبت به نیازها، خواستهها، علاقهمندیها و مسائل و مشکلات کودکمان حسّاس باشیم و اقدام مناسب به عمل آوریم. مثلاً راستی کتابی را که دنبالش بودی پیدا کردی؟
17- برای کاهش اضطراب و حفظ ثبات عاطفی میان کودکمان و مربیان و کلیه کسانی که با او سر و کار دارند، بایستی هماهنگی وجود داشته باشد (اصل هماهنگی میان کلیه مربیان تربیتی).
18- در کار با کودک از تعصب و پیشداوری بپرهیزیم و از برچسب زدن به کودکان خودداری کنیم.
19- به پرسشهای بچهها در صورتی که پاسخ آنها را میدانیم با صداقت جواب دهیم و در صورتی که نمیدانیم با شهامت بگوییم: «نمیدانم».
20- با هر کودکی مطابق روحیه او باید رفتار کرد، پس سعی کنیم روحیة کودک را بشناسیم.
21- کودک را در انجام کارهای مربوط به خودش مشارکت دهید.
22- ما اگر میخواهیم بزرگسالان را بشناسیم، ناچاریم که کودکان را بشناسیم.
23- والدین باید برای رفتار فرزندانشان حدودی را مشخص کنند و اجازه ندهند فرزندان از آن تجاوز کنند.
24- والدین باید ابزار یا موقعیتی را فراهم آورند تا کودک بیاموزد در برابر هر عملی، چه نتیجهای در انتظار اوست.
25- به کودکان به جای دستور، پیشنهاد بدهیم. این روش باعث میشود بچهها تصمیمگیری را یاد بگیرند.
26- پیشنهاد پوشالی و تهدید تو خالی، دو اشتباه بسیار بزرگ است که باعث میشود، شانس تشویق کودک و القای روحیه همکاری را از کودک بگیریم.
27- به دور از درگیری اقتدار خود را به کودک نشان دهیم. تسلیم شدن در مقابل پریشانی و تقلای کودک، نتیجه خوبی نخواهد داشت. به عنوان پدر و مادر، گاهی باید خیلی پر طاقت باشیم.
28- مدیر باشیم نه دیکتاتور؛ سعی نکنیم کودکمان را به زور مجبور به اطاعت و فرمانبرداری کنیم، چرا که حتماً شکست میخوریم، به جای اینکه به وظیفهمان مانند یک دیکتاتور نگاه کنیم، با وظیفة والدین مانند یک مسئله مدیریتی کنار بیاییم، در این صورت زندگی روزمره خانوادهمان درگیر کشمکش نخواهد بود.
29- بیش از حد مهربانی نکنیم، بچهها طبق غریزه، این توانایی را دارند که برای خلاصی از نتیجه کارشان، خواهش و التماس کنند. شاید تصور کنیم هرگز کار قبلی را دوباره انجام نمیدهند، اما انجام میدهند! اگر به راحتی در برابر درخواست کودک نرم شویم، همه نفوذ و تأثیرمان از دست میرود.
ج) ارتباط با سالمندان
رسول خدا (ص) فرمود: «الشیخ فی الله کالنّبی فی اُمّتهِ»؛ پیرمرد در میان خانوادهاش، همچون یک پیامبر در میان امتش است.
سالمندان هدیههایی الهی و موجب برکت خانه هستند، فرصت خدمت به آنها را از دست ندهیم.
روشهایی که برای حفظ سلامت روحی برای تمام افراد از جمله سالمندان توصیه میشود و به کار بردن آنها در جهت کاهش تنشهای روحی و روانی سازگاری بیشتر فرد مؤثر است:
1- به آنها کمک کنیم تا با انجام فرائض دینی سلامت روحی خود را همچنان سالم نگاه دارند.
2- انجام حرکات ساده فیزیکی و یا پیادهروی و کوهپیمایی در روحیة فرد سالمند بسیار مؤثر خواهد بود.
3- با خوردن مواد غذایی سالم مغذی میتوان افسردگی سالمندان را کاهش داد.
4- سالمند با جایگزین کردن فعالیتهای جدید متناسب با سن به جای فعالیتهای گذشته میتواند خلأ بازنشستگی را پر نماید. پرداختن به کارهایی که سالمندان به نوعی در ایام جوانی با آن سر و کار داشته و مورد علاقه آنها بوده است، مانند پرورش گل گیاه، نویسندگی، نقاشی، خطاطی، پرداختن به صنایع دستی و کارهای هنری، تدریس و حتی نگهداری از نوهها میتواند سالمندان را از احساس پوچی و بیهودگی دور کند و احساس مفید بودن را در آنها زنده کند.
5- مشارکت در فعالیتهای انسان دوستانه، ارتباط با انجمنها، حضور در گروهها و داشتن دوستان هم سن، تأثیر چشمگیری در حفظ شادابی و سازگاری افراد دارد. دادن تعطیلی به افکار، رفتن به طبیعت و دیدن نقاط خوش آب و هوا و دیدن مناظر زیبا به سالمندان کمک میکند از فکر گذشته خارج شوند و فقط به زمان حال بیندیشند.
6- فرد سالمند به یک هم صحبت نیاز دارد که با او دردِ دل و تبادل افکار کند.
7- در مورد هر جابهجایی بهتر است فرد سالمند در جریان تصمیمگیریهای مربوط به خودش قرار گیرد. نقل مکان افراد سالمند به مراکز نگهداری سالمندان اگر از روی میل و رضایت وی صورت گیرد، در سلامت آنان اثر سوئی ندارد ولی اگر این تغییر مکان با جبر و بدون رضایت خاطر انجام شود، مطمئناً اثرات منفی به همراه خواهد داشت.
8- کم حرفی، انزوا طلبی و بیحوصلگی از مهمترین نشانههای شروع افسردگی است. در صورت بروز این حالات، باید فرد را به سرعت نزد پزشک برد تا این بیماری پنهان حالت مزمن پیدا نکند.
9- برای اوقات شبانهروز سالمندان برنامهریزی کنیم.
10- سالمندان را تنها نگذاریم، چون تنهایی یکی از عوامل بروز افسردگی، به خصوص در افراد مستعد است.
11- به آنها کمک کنیم در گروههایی عضو شوند که ساعات بیکاری خود را با هم بگذرانند.
12- مطالعه برای پر کردن اوقات بیکاری سالمندان بسیار مؤثر است.
13- اگر سالمند توانایی انجام کاری را دارد، باید به او اجازه بدهیم که آن کار را خودش انجام دهد.
14- هرگز جلوی استقلال سالمند را نگیریم، زیرا نوع رفتار دیگر اعضای خانواده در روحیات سالمندان بسیار مؤثر است.
15- هیچوقت جلوی صحبت کردن آنها را حتی دربارة مسئلهای تکراری نگیریم.
16- هرگز سالمندان را محدود نکنیم، اگر خودشان تمایل به انجام کاری دارند، باید اجازه اجرای آن کار را به ایشان بدهیم، میتوانیم در انجام کارهای گوناگون با تمایل خود سالمند به او کمک نماییم ولی در کارهای او دخالت نکنیم.
17- هرگز به حریم خصوصی سالمند وارد نشویم و نظر خود را به او تحمیل نکنیم.
18- سالمند را در مشاورههای خانوادگی خود شرکت دهیم و نظرات او را جویا شویم.
19- از او بخواهیم تا از خاطرات جوانی خود تعریف کند، بدین گونه میتواند رفتار جوانان و فرزندان را بیشتر تحمّل کند.
20- برای جلوگیری از تداخل برنامههای اعضای خانواده با سالمندان باید طوری برنامهریزی کنیم که برنامههای مشترک همپوشانی داشته باشد.
آداب معاشرت
1- همیشه مؤدب باشیم، با ادب برتری خود را به دیگران ثابت کنیم.
2- هیچگاه دشنام ندهیم، این کار نشاندهنده آن است که ما قادر نیستیم برای بیان عقاید خود از واژهها و لغات مناسبتری استفاده کنیم و دشنام دادن دلیل بر احساس ضعف است.
3- خونسردی خود را حفظ کنیم، کار آسانی نیست، امّا به زحمتش میازرد.
4- هرگز با صدای بلند صحبت نکنیم.
5- به دیگران خیره نشویم این کار تجاوز به حریم شخصی افراد محسوب میشود.
6- هرگز میان صحبت دیگران نپریم.
7- به عقاید و احساسات دیگران احترام بگذاریم.
8- وقت شناس باشیم، در میهمانیها و جلسات شغلی و اجتماعی به موقع حضور یابیم و همچنین به موقع محل را ترک کنیم.
9- اسرار زندگی خود و دیگران را فاش نکنیم.
10- هرگز آب دهان خود را در معابر نیاندازیم و دست در بینی خود نکنیم، انجام این کار بهترین حرکت برای اثبات بی نزاکتی است.
11- هنگام عبور و مرور، چه پیاده و چه سواره، به حقوق دیگران احترام بگذاریم.
12- به اشتباه دیگران نخندیم.
13- اگر برای صرف غذا در جایی میهمان هستیم، اجازه دهیم تمام میهمانان حاضر شوند سپس شروع به خوردن کنیم.
14- هنگام گفتوگو در مورد مسائل مالی یا کاری، ثروت یا مقام خود را به رخ دیگران نکشیم.
15- هنگام حضور در یک جمع به صورت مکرر به ساعت خود نگاه نکنیم، این کار یعنی من حوصلهام سر رفته و دنبال راهی برای فرار میگردم.
16- هنگام راه رفتن، فاصله مناسب با دیگران را رعایت کنیم.
17- همیشه از سمت راست خود حرکت کنیم.
18- اگر همراه ما یک خانم است، همیشه تقدم عبور را به او بدهیم.
19- هنگام سوار شدن به وسیله نقلیه، ابتدا اجازه دهیم خانمها سوار شوند.
20- اگر در تاکسی نشستهایم، رعایت حقوق فرد کناری را بنماییم، طوری بنشینیم که او هم در صندلی به راحتی جای بگیرد.
21- در میهمانیها، اتوبوس، مترو، اگر سالمندی را دیدیم حتماً جای خود را به او بدهیم.
22- اگر سالمندی را هنگام حمل بار دیدیم، آن را برایش حمل کنیم.
23- در پیاده و سوار شدن از وسایل نقلیه، به سالمندان و افراد ناتوان کمک کنیم.
24- هنگام سوار و پیاده شدن به وسایل نقلیه عمومی از هجوم و فشار دادن خودداری کنیم.
25- در اتومبیلمان همیشه کیسة زباله داشته باشیم تا زبالههای تولید شده از موارد خوراکی را داخل آن بریزیم و به بیرون پرتاب نکنیم.
26- شهر ما محل زندگی ماست، آن را با دست خودمان آلوده نکنیم.
27- هنگام عبور از خیابانهای پر تردد به کسی تنه نزنیم تا با فشار برای خود راه باز کنیم.
28- اگر مجبور بودیم از بین دو نفر عبور کنیم، با عذرخواهی آنها را متوجه کنیم که قصد عبور داریم.
29- همیشه لبخند بر لب داشته باشیم.
30- هنگام سلام و احوالپرسی دست طرف مقابل را بفشاریم، بدین گونه ارادت خود را به او ثابت کردهایم.
31- اگر دستمان زیاد عرق میکند، قبل از دست دادن حتماً آن را خشک کنیم.
32- اگر شخصی مایل به دست دادن نیست، هرگز با او دست ندهیم.